Tết Nguyên Đán là dịp sum họp gia đình, và bánh chưng là món ăn truyền thống không thể thiếu. Tuy nhiên, việc gói và nấu bánh chưng không phải lúc nào cũng dễ dàng, đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn cách làm bánh chưng từ A đến Z, giúp bạn tự tin trổ tài nấu nướng và mang đến hương vị Tết trọn vẹn cho gia đình.
Chuẩn Bị Nguyên Liệu Cho Cách Làm Bánh Chưng
Để có được những chiếc bánh chưng thơm ngon, đầu tiên bạn cần phải chuẩn bị các nguyên liệu chính như: gạo nếp, thịt ba chỉ, đậu xanh, lá dong và dây lạt. Ngoài ra, bạn cũng cần các gia vị như muối, tiêu, đường để mang lại hương vị đậm đà cho bánh.
Lựa Chọn Nguyên Liệu
- Gạo nếp: Nên chọn loại nếp cái hoa vàng, nếp than hoặc nếp cẩm. Nếp cái hoa vàng có hạt tròn, mẩy, dẻo và thơm. Nếp than có hạt dài, dẻo dai, phù hợp cho bánh chưng chiên hoặc hấp. Nếp cẩm tạo màu tím đẹp mắt cho bánh. Gạo nếp sẽ quyết định độ dẻo và ngon của bánh chưng.
- Thịt ba chỉ: Hãy chọn loại có tỷ lệ mỡ và nạc vừa phải, không quá nhiều mỡ hoặc quá ít nạc. Thịt ngon sẽ làm cho nhân bánh thêm phần hấp dẫn.
- Đậu xanh: Tốt nhất là loại mới, ruột vàng, không bị sâu mọt. Đậu xanh sẽ tạo ra vị béo ngậy và thơm ngon cho bánh.
- Lá dong: Cần chọn loại tươi xanh đậm, không bị héo úa, có mùi thơm đặc trưng. Lá dong tươi sẽ giúp bánh chưng giữ được hương vị thơm ngon và màu sắc đẹp mắt.
- Dây lạt: Chọn loại mềm dẻo, dễ buộc như dây lạt nhựa, dây lạt tre hoặc dây lạt mây để giữ bánh chặt và đẹp mắt.
Sơ Chế Nguyên Liệu
Khi đã chuẩn bị xong các nguyên liệu, bạn hãy tiến hành sơ chế như sau:
- Ngâm gạo nếp: Ngâm trong nước ấm từ 2-4 tiếng để gạo nở đều và dễ chín hơn.
- Ngâm đậu xanh: Ngâm qua đêm hoặc nấu chín cho mềm. Đậu xanh sau khi nấu chín sẽ dễ trộn với các gia vị.
- Thịt ba chỉ: Rửa sạch và ướp với muối, tiêu, đường trong khoảng 30 phút. Gia vị sẽ giúp thịt thêm phần đậm đà.
- Lá dong: Rửa sạch, ngâm nước vài tiếng rồi lau khô và tước gân lá. Điều này giúp lá dễ gói hơn và không bị rách.
- Dây lạt: Ngâm trong nước để chúng mềm dẻo, dễ buộc hơn khi gói bánh.
Công Thức Gói Bánh Chưng
Có hai cách gói bánh chưng phổ biến là gói bằng tay và gói bằng khuôn. Mỗi cách đều có những ưu điểm riêng, bạn có thể chọn cách nào phù hợp với mình.
Gói Bánh Bằng Tay
Đầu tiên, bạn xếp 2 lá dong vuông góc với nhau, mặt phải úp xuống dưới. Tiếp đó, đặt thêm 2 lá khác cũng vuông góc nhau lên trên, nhưng mặt phải lại ngửa lên.
Bước tiếp theo, bạn sẽ cho một lớp gạo nếp vào giữa, rồi tiếp đến là một lớp đậu xanh và thịt ba chỉ đã ướp. Cuối cùng, bạn rải thêm một lớp gạo nếp lên trên để lấp kín phần nhân.
Sau đó, bạn gấp các mép lá dong lại, dùng dây lạt buộc chặt bánh lại để giữ được hình dạng vuông vức, đẹp mắt. Cách gói bằng tay này thường mang lại cảm giác gần gũi và truyền thống hơn, tuy nhiên đòi hỏi kỹ thuật và kinh nghiệm, có thể khiến bánh không đều nhau, dễ bị méo mó.
Gói Bánh Bằng Khuôn
Cách gói này sẽ giúp bánh có hình dạng đẹp mắt, đều nhau và không bị méo mó khi luộc. Đầu tiên, bạn xếp khoảng 4 lá dong vào khuôn, mỗi lá dong được gấp ngang tạo thành một đường thẳng. Sau đó, bạn đặt các lá dong vào 4 góc của khuôn.
Tiếp theo, bạn sẽ cho các nguyên liệu vào khuôn theo thứ tự: một lớp gạo nếp, đậu xanh, thịt ba chỉ, rồi thêm một lớp gạo nếp phủ lên trên. Cuối cùng, bạn dùng dây lạt buộc chặt bánh lại để giữ được hình dáng đẹp mắt. Gói bằng khuôn giúp bạn tiết kiệm thời gian và công sức, đồng thời bánh cũng đẹp hơn. 
Quy Trình Nấu Bánh Chưng
Sau khi đã gói xong bánh chưng, bạn cần nấu bánh để bánh chín và thấm hương vị. Bạn có thể lựa chọn cách nấu bánh chưng bằng bếp than, bếp gas hoặc nồi điện.
Nấu Bánh Bằng Bếp Than
Đầu tiên, bạn xếp các bánh chưng đã gói vào nồi, đổ nước ngập mặt bánh. Lưu ý, trước khi xếp bánh, bạn nên lót một lớp cuống lá dong khô bên dưới để tránh bánh bị cháy hoặc dính đáy nồi.
Khi nước sôi, bạn hãy giảm lửa xuống mức vừa phải và tiếp tục luộc trong khoảng 8-10 tiếng đối với bánh chưng nhỏ, và 10-12 tiếng đối với bánh chưng lớn. Trong quá trình luộc, bạn phải thường xuyên kiểm tra và thêm nước sôi khi thấy nước cạn để bánh không bị khô. Bánh chưng nấu bằng bếp than sẽ có hương vị đậm đà và thơm ngon hơn, tuy nhiên quá trình này tốn nhiều thời gian và công sức, đồng thời gây khói và bụi. 
Nấu Bánh Bằng Bếp Gas
Cách nấu bánh chưng bằng bếp gas cũng tương tự như bằng bếp than. Bạn xếp bánh vào nồi, đổ nước ngập mặt, đun lửa to cho nước sôi, sau đó giảm lửa vừa phải và luộc trong 8-10 tiếng đối với bánh chưng nhỏ, và 10-12 tiếng đối với bánh chưng lớn. Bếp gas cũng là một lựa chọn tiện lợi và nhanh chóng, nhưng hương vị không đậm đà bằng bếp than.
Nấu Bánh Bằng Nồi Điện
Khi sử dụng nồi điện để nấu bánh chưng, bạn chỉ cần xếp bánh vào nồi, đổ nước ngập mặt, đóng nắp và cài đặt nhiệt độ ở mức 100 độ C. Thời gian luộc bánh sẽ khoảng 6-8 tiếng đối với bánh chưng nhỏ, và 8-10 tiếng đối với bánh chưng lớn. Nồi điện giúp bạn tiết kiệm thời gian và công sức, đồng thời không cần phải canh lửa như nấu bằng bếp than hay gas.
Lưu ý rằng, trong quá trình luộc bánh, bất kể bạn dùng bếp than, bếp gas hay nồi điện, bạn đều phải thường xuyên kiểm tra và thêm nước sôi khi thấy nước trong nồi cạn để bánh không bị khô, cháy. 
Các Loại Bánh Chưng Phổ Biến
Ngoài bánh chưng truyền thống với nhân thịt ba chỉ và đậu xanh, bạn cũng có thể thử nghiệm các loại bánh chưng khác như:
- Bánh chưng chay: Sử dụng nhân đậu xanh hoặc rau củ thay thế cho thịt, tạo ra món ăn chay meatless.
- Bánh chưng nhân đậu xanh: Với nhân đậu xanh béo ngậy, thơm ngon.
- Bánh chưng nhân thịt: Nhân thịt có thể là thịt ba chỉ, thịt gà, thịt bò hoặc hải sản.
- Bánh chưng nhân mặn: Sử dụng các loại nhân mặn như thịt, trứng muối, mộc nhĩ, nấm…
Các loại bánh chưng độc đáo này sẽ tạo nên sự đa dạng và lạ miệng cho bữa tiệc Tết của gia đình bạn.
Bảo Quản Bánh Chưng Sau Khi Luộc
Sau khi luộc bánh chưng xong, bạn cần phải để bánh nguội hoàn toàn trước khi bảo quản. Để bánh giữ được lâu, không bị mốc hay hỏng, bạn có thể áp dụng các cách bảo quản sau:
Bảo Quản Ở Nhiệt Độ Thường
Sau khi bánh chưng đã nguội hoàn toàn, bạn có thể để bánh ở nơi khô thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp. Như vậy, bánh chưng có thể giữ được khoảng 7-10 ngày. Đây là cách bảo quản đơn giản nhưng hiệu quả.
Bảo Quản Trong Tủ Lạnh
Bạn có thể bọc kín bánh chưng bằng màng bọc thực phẩm và để trong ngăn mát của tủ lạnh. Với cách bảo quản này, bánh chưng có thể giữ được khoảng 1 tháng. Bảo quản trong tủ lạnh giúp bánh tươi lâu hơn và không bị hỏng.
Bảo Quản Bằng Cách Hút Chân Không
Nếu muốn bánh chưng giữ được lâu hơn, bạn có thể sử dụng máy hút chân không để bảo quản. Như vậy, bánh chưng có thể giữ được trong khoảng 2-3 tháng. Đây là cách bảo quản hiệu quả nhất để giữ nguyên hương vị và độ tươi ngon của bánh.
Bất kể bạn chọn cách bảo quản nào, điều quan trọng là bánh chưng phải được để nguội hoàn toàn, không còn nước bên trong trước khi bảo quản. Như vậy, bánh sẽ giữ được hương vị thơm ngon và không bị hư hỏng.
Một Số Câu Hỏi Thường Gặp
Hỏi: Bánh chưng có thể để được bao lâu?
Đáp: Bánh chưng có thể để được khoảng 7-10 ngày.
